Πώς το παρελθόν γίνεται παρόν; Η επιστροφή στο παρελθόν μπορεί να επουλώσει τις πληγές που δημιούργησε; Διαβάζοντας το βιβλίο Τρόποι να γυρίζεις σπίτι του Alejandro Zambra, η απάντηση μπορεί να είναι μόνο μία: «Φυσικά και μπορεί».
Ο Alejandro Zambra επιλέγει να επιστρέψει στο παρελθόν και να ξαναζήσει την ιστορία του με κάθε λεπτομέρεια. Ένα παρελθόν γεμάτο αμφιβολίες και ερωτηματικά και μέσα από την αθωότητα ενός μικρού παιδιού. Εξάλλου, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να επουλωθούν οι πληγές που σου άνοιξε το παρελθόν είναι να επιστρέψεις σε αυτό και να προσπαθήσεις να καταλάβεις.
…Μια φορά, χάθηκα. Θα ’μουν έξι ή επτά χρονών. Είχα αφαιρεθεί και, ξαφνικά, δεν έβλεπα πια τους γονείς μου. Φοβήθηκα, αλλά βρήκα αμέσως το δρόμο κι έφτασα πρώτος στο σπίτι – εκείνοι μ’ έψαχναν συνέχεια, απεγνωσμένα, αλλά εγώ νόμισα ότι είχαν χαθεί· ότι εγώ ήξερα να γυρίζω σπίτι κι εκείνοι όχι. «Ήρθες από άλλο δρόμο» είπε η μητέρα μου αργότερα, με τα μάτια της ακόμα κλαμμένα. «Εσείς ήρθατε από άλλο δρόμο» σκέφτηκα, αλλά δεν το είπα…
«Αντί να ουρλιάζω, γράφω βιβλία» είπε ο Romain Gary και είναι η φράση που διαβάζουμε στις πρώτες σελίδες του βιβλίου. Και αυτό ακριβώς κάνει ο Alejandro Zambra. Αυτό το βιβλίο δεν είναι μία απλή επιστροφή στο παρελθόν, είναι ένα ουρλιαχτό, είναι μία κραυγή. Μία κραυγή τόσο όμορφη και ποιητική που είναι σαν να σε παίρνει κάποιος από το χέρι και να σε πηγαίνει στα μέρη που έζησες τα ευτυχισμένα -ή όχι- παιδικά σου χρόνια.
Δε ρωτούσαμε για να μάθουμε, ρωτούσαμε για να γεμίσουμε ένα κενό.
Μια διαπεραστική ματιά στο πώς οι σημαντικές στιγμές της ζωής μας καθορίζουν τελικά τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τα πράγματα, τη ζωή και τον ίδιο μας τον εαυτό.
Αρχίζουμε να μιλάμε με ενθουσιασμό για ταινίες, ανακαλύπτοντας συμπτώσεις που, μοιραία, μας πάνε πίσω στη ζωή, στα νιάτα μας, στα παιδικά μας χρόνια· γιατί δεν μπορούμε πια, δεν ξέρουμε πια πώς να μιλήσουμε για μια ταινία ή για ένα βιβλίο· τώρα πια δεν είναι οι ταινίες και τα μυθιστορήματα που έχουν σημασία, αλλά το πότε τις είδαμε και τα διαβάσαμε: πού βρισκόμασταν, τι κάναμε, ποιοι ήμασταν τότε.
Το «Τρόποι να γυρίζεις σπίτι» είναι ένα πολύ προσωπικό μυθιστόρημα του Χιλιανού Alejandro Zambra και επιβεβαιώνει την ιδέα που έχουμε πως γράφουμε καλά για αυτά που γνωρίζουμε καλύτερα από όλα: για τη ζωή μας και για τις εμπειρίες μας. Και ο Alejandro Zambra γράφει εκπληκτικά για αυτά που γνωρίζει καλύτερα.
Εκείνη τη στιγμή είχα μια έντονη ανάμνηση της Κλάουδιας, αλλά δεν ήθελα ή δεν τολμούσα να πω την ιστορία της. Δεν ήταν δική μου. Λίγα πράγματα ήξερα, αλλά τουλάχιστον ήξερα αυτό: κανείς δεν μπορεί να μιλάει εκ μέρους κάποιου άλλου· και μόλο που θέλουμε ν’ αφηγούμαστε ιστορίες άλλων, πάντα καταλήγουμε ν’ αφηγούμαστε τη δική μας.
Η αφήγηση εναλλάσσεται ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, με έναν αριστοτεχνικό τρόπο που για τον αναγνώστη έχει την αίσθηση ενός υπέροχου ταξιδιού στο χρόνο στη Χιλή. Ο Alejandro Zambra αφηγείται τη δική του ιστορία αλλά μέσω αυτής αφηγείται την ιστορία ενός ολόκληρου έθνους. Συνεργοί και κατατρεγμένοι της Δικτατορίας. Θύτες και θύματα. Μία χώρα που ζει, που αγαπά, που φοβάται, που κρύβεται, που προστατεύει, που υποφέρει και που απολαμβάνει τη ζωή. Μελαγχολία, οργή, σκληρότητα, τρυφερότητα, στοργή και ένα τεράστιο «γιατί» και «πώς». Η ιστορία μιας ολόκληρης γενιάς και ενός ολόκληρου λαού με αξιέπαινη ακρίβεια και πολλές λεπτομέρειες αλλά χωρίς κανένα ίχνος διδακτισμού. Ο Alejandro Zambra δεν προσπαθεί να καθοδηγήσει τον αναγνώστη στο τι να σκεφτεί. Ο καθένας μπορεί να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. Εξ’ άλλου, η αφήγηση δεν μας περιγράφει νικητές ούτε χαμένους. Μας περιγράφει αυτούς που κατάφεραν να επιζήσουν.
Το σχολείο άλλαξε πολύ όταν επέστρεψε η δημοκρατία. Είχα μόλις κλείσει τα δεκατρία κι είχα αρχίσει, αργοπορημένα, να μαθαίνω τους συμμαθητές μου: παιδιά δολοφονημένων, βασανισμένων, αγνοουμένων· αλλά και παιδιά δημίων· παιδιά πλούσια, φτωχά, καλά, κακά· πλούσια και καλά, πλούσια και κακά, φτωχά και καλά, φτωχά και κακά. Δεν έχει νόημα να τα ταξινομείς έτσι, αλλά θυμάμαι πως κάπως έτσι τα ‘χα σκεφτεί. Θυμάμαι ότι είχα σκεφτεί, δίχως αλαζονεία, δίχως αυτολύπηση, πως εγώ δεν ήμουν ούτε πλούσιος ούτε φτωχός, πως δεν ήμουν ούτε καλός ούτε κακός. Μου φαινόταν πως, κατά βάθος, αυτό σήμαινε να ‘σαι κακός.
Ο Alejandro Zambra μιλάει για τη γενιά εκείνη που έμαθε να διαβάζει και να ζωγραφίζει ενώ οι γονείς γίνονταν συνεργοί ή θύματα της δικατορίας του Πινοσέτ τη δεκαετία του 80. Πόσα μπορεί να καταλάβει, άραγε, ένα 9χρονο παιδί για την πολιτική κατάσταση της χώρας του; Ακόμα και αν αυτό το ερώτημα δεν έχει σίγουρη απάντηση, υπαρχει και κάτι που δεν μπορεί να αμφισβητήσει κανείς: την αναγκαιότητα και την αξία της ιστορίας μέσα από τα μάτια ενός παιδιού. Συμπίπτει, άραγε, με τις τόσες επίσημες διηγήσεις των «μεγάλων» που έχουμε διαβάσει ανά καιρούς;
Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε δύο μέρη: Ξεκινά με ένα σεισμό, ιδωμένο μέσα από τα μάτια ενός ανώνυμου εννιάχρονου αγοριού που ζει σε ένα μεσοαστικό συγκρότημα κατοικιών στο Maipu, της Χιλής. Στο δεύτερο μέρος, πρωταγωνιστής είναι ο συγγραφέας του πρώτου μέρους του μυθιστορήματος. Ο πατέρας του είναι ένας λιγομίλητος άνθρωπος, ο οποίος ενώ ισχυρίζεται ότι δεν ενδιαφέρεται για την πολιτική, σιωπηλά συντάσσεται με το καθεστώς Πινοσέτ.
Μεγαλώσαμε, αυτό πιστεύοντας: ότι το μυθιστόρημα είναι των γονέων. Τους κακολογούσαμε, αλλά στη σκιά τους βρίσκαμε ανακούφιση και καταφύγιο. Ενόσω οι μεγάλοι σκότωναν ή σκοτώνονταν, εμείς ζωγραφίζαμε σε μια γωνιά. Ενόσω η χώρα διαλυόταν, εμείς μαθαίναμε να μιλάμε, να περπατάμε, να κάνουμε με τις χαρτοπετσέτες βαρκούλες κι αεροπλανάκια. Ενόσω το μυθιστόρημα συνέβαινε, εμείς παίζαμε κρυφτό, παίζαμε εξαφάνιση.
Η μνήμη, η επιστροφή στις αναμνήσεις και στην παιδική ηλικία, η προσπάθεια κατανόησης του παρελθόντος. Τι συνέβη τελικά; Πώς μπορεί να αποκωδικοποιήσει ένας ενήλικας καταστάσεις που έχει δει μόνο μέσα από τα μάτια ενός αθώου παιδιού;
Ο τίτλος του πρωτοτύπου είναι: Formas de volver a casa.
Ο Alejandro Zambra περιγράφει τη Χιλή του Πινοσέτ, το φόβο των ανθρώπων, τις εξαφανίσεις πολιτών, την οργή κάποιων και την αδιαφορία κάποιων άλλων. Παράλληλα, όμως, μυεί τον αναγνώστη στον τρόπο με τον οποίο γράφεται ένα μυθιστόρημα. Το «Τρόποι να γυρίζεις σπίτι» είναι ένα αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα που λειτουργεί και ως μάθημα δημιουργικής γραφής.
Διάβασμα είναι να καλύπτεις το πρόσωπό σου. Και γράψιμο να το αποκαλύπτεις.
Ο Nicole Krauss είπε πως «τα βιβλία του Alejandro Zambra είναι σαν ένα τηλεφώνημα μέσα στη νύχτα από έναν παλιό, καλό φίλο». Και πραγματικά δεν θα μπορούσα να συμφωνήσω περισσότερο.
Το «Τρόποι να γυρίζεις σπίτι» είναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον μυθιστόρημα, γραμμένο με έναν υπέροχο τρόπο από έναν πολλά υποσχόμενο συγγραφέα. Η ανάγνωσή του είναι τουλάχιστον απολαυστική και η γλώσσα του απλή, ακριβής και πολύ γοητευτική.
Σε συνέντευξή του στο Revista Lecturas ο Alejandro Zambra αναφέρει: «Το επινοημένο και το αληθινό αναμειγνύονται , όπως σε όλα τα μυθιστορήματα. Αλλά δε θα ήθελα να μιλήσω με ακρίβεια σχετικά με το ποιες πτυχές είναι αληθινές και ποιες όχι. Δε θεωρώ πως είναι σημαντικό. Αλλά για να πω αυτό που ήθελα να πω ήταν απαραίτητο να αναμείξω αυτά τα διαφορετικά επίπεδα, αυτό το διπλής καταγωγής είδος που τα πλημμυρίζει όλα».
Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που δύσκολα μπορεί να το κατατάξει κανείς σε ένα είδος. Πρόκειται για ένα πολιτικό μυθιστόρημα; Για μια αυτοβιογραφία; Για μια ερωτική ιστορία; Για ένα μυθιστόρημα σχετικό με τη διαδικασία της συγγραφής; Ο Alejandro Zambra δε μας έδωσε απλώς ένα βιβλίο. Μας έδωσε και ένα βιβλίο για το πώς γράφεται ένα βιβλίο. Δε μας μίλησε απλώς για μια ιστορία. Μας μίλησε για την ιστορία που κρύβεται πίσω από την ιστορία. Αν προσπαθήσετε να το κατατάξετε σε ένα μόνο λογοτεχνικό είδος, δε θα είναι εύκολο. Και αυτό είναι στοίχημα του συγγραφέα που έχει αδιαμφισβήτητα κερδηθεί, αφού σχεδόν κανένα από τα μεγάλα λογοτεχνικά έργα δεν είναι εύκολο να καταχωρηθούν σε ένα μόνο είδος. Και το εν λόγω μυθιστόρημα, είναι ένα πολύ σημαντικό σύγχρονο λογοτεχνικό έργο. Ο Alejandro Zambra είναι αναμφισβήτητα ένας εξαιρετικά ταλαντούχος νέος συγγραφέας.
Το βιβλίο του Alejandro Zambra Τρόποι να γυρίζεις σπίτι κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ίκαρος σε μετάφραση Αχιλλέα Κυριακίδη.
Εδώ μπορείτε να διαβάσετε ένα απόσπασμα του βιβλίου
Ο Alejandro Zambra (Αλεχάντρο Σάμπρα) γεννήθηκε στο Σαντιάγο της Χιλής το 1975. Έχει εκδώσει δύο συλλογές ποιημάτων, μία συλλογή διηγημάτων, μία συλλογή δοκιμίων και τρία μυθιστορήματα που μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες: Μπονσάι (Πατάκης, 2008), Η ιδιωτική ζωή των δέντρων (Ίκαρος, 2017) και Τρόποι να γυρίζεις σπίτι (Ίκαρος, 2016). Διηγήματά του έχουν δημοσιευτεί σε πολλές ανθολογίες λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας ανά τον κόσμο, καθώς και σε περιοδικά όπως το New Yorker, το The Paris Review, το Harper’s κ.ά.
Η σελίδα του Χιλιανού συγγραφέα Alejandro Zambra στο Facebook
Το βιβλίο «Τρόποι να γυρίζεις σπίτι» (Formas de volver a casa – 2011) έχει αποσπάσει διακρίσεις και βραβεία (Premio Altazor και Premio del Consejo Nacional del Libro de Chile).
Είναι εντυπωσιακό ότι το πρόσωπο ενός αγαπημένου, το πρόσωπο κάποιου με τον οποίο έχεις ζήσει μαζί, που νομίζεις ότι το ξέρεις, ίσως το μόνο πρόσωπο που θα μπορούσες να περιγράψεις, που το ’χεις κοιτάξει τόσα χρόνια, κι από πολύ κοντά- είναι ωραίο και κατά κάποιον τρόπο τρομερό να ξέρεις ότι ακόμα κι αυτό το πρόσωπο μπορεί ξαφνικά, απρόσμενα, να εκλύσει καινούριες εκφράσεις, εκφράσεις που δεν έχεις ξαναδεί, εκφράσεις που ίσως δε θα ξαναδείς ποτέ.
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του κειμένου ή μέρους αυτού από άλλο site/blog χωρίς την έγγραφη άδεια του loukini.gr (Λουκία Μητσάκου)