Τα Σονέτα του William Shakespeare

Τι είναι ο έρωτας; Πολλοί συγγραφείς έχουν προσπαθήσει να δώσουν τον δικό τους ορισμό. Πολλοί από εμάς έχουμε προσπαθήσει να δώσουμε τον δικό μας ορισμό. Τι είναι ο έρωτας; Είναι ένα συναίσθημα ανιδιοτελές ή ένα συναίσθημα εγωιστικό; Συμβαίνει μία φορά στη ζωή μας; Συμβαίνει πολλές; Συμβαίνει συνέχεια; Είναι ένα συναίσθημα που μας απελευθερώνει ή ένα συναίσθημα που μας εγκλωβίζει;

Είμαστε όλοι διαφορετικοί. Επομένως, όσοι άνθρωποι έχουν υπάρξει πάνω στη γη, τόσοι και οι ορισμοί για τον έρωτα. Ο Ρολάν Μπαρτ έγραφε στα «αποσπάσματα του ερωτικού λόγου»: Η μοιραία ταυτότητα του ερωτευμένου δεν είναι άλλη απ’ αυτήν: είμαι αυτός που περιμένει».

Ο William Shakespeare μας λέει τη δική του άποψη για τον έρωτα μέσα από τα σονέτα του, τα οποία κατέχουν περίοπτη θέση στο συνολικό του έργο.

Τι είναι το «σονέτο»;
Το σονέτο είναι ένα ποιητικό είδος που ακολουθεί μία σταθερή στιχουργική μορφή και αποτελείται από 14 στίχους, γι’ αυτό συχνά αποκαλείται και δεκατετράστιχο. Εμφανίστηκε αρχικά στην Ιταλία τον 14ο αιώνα από τον Πετράρχη και είχε ως θέμα του τον έρωτα. Το αγγλικό σονέτο βρίσκεται στο αποκορύφωμά του με τα άτιτλα αυτά ποιήματα του William Shakespeare.

Τα «Σονέτα» του Σαίξπηρ δημοσιεύθηκαν το 1609 από τον Thomas Thorpe στο Λονδίνο (δεν σώζονται τα χειρόγραφα) και μιλάνε για τον έρωτα, για το πάθος, για τον χρόνο, για τη ζωή και το θάνατο. Τα σονέτα 1-126 απευθύνονται σε ένα νεαρό άνδρα και τα σονέτα 127-154 απευθύνονται στη μαύρη κυρία (black lady). Η μαύρη ερωμένη, αυτό το πλάσμα που δημιούργησε ο Σαίξπηρ, είναι μία αντίδραση ενάντια στα ελισαβετιανά πρότυπα γυναικείας ομορφιάς και αρετής, όπου μόνο μία ξανθιά γυναίκα θεωρείτο όμορφη (fair).

Δεν ξέρουμε αν ο εκδότης είχε τη σύμφωνη γνώμη του ποιητή, αν ο Σαίξπηρ επιμελήθηκε ο ίδιος το βιβλίο ή πότε γράφτηκε το καθένα από αυτά, αλλά πολλοί υποστηρίζουν πως πρόκειται για μια «ερωτική αυτοβιογραφία». O Σαίξπηρ αλλού υμνεί τον έρωτα, αλλού ζηλεύει, αλλού υποφέρει, αλλού περιπαίζει.

Οι εκδόσεις Gutenberg δημιούργησαν μία εκπληκτικά καλαίσθητη έκδοση και μάλιστα δίγλωσση, όπου μπορείς να διαβάζεις σε κάθε δισέλιδο τα 154 άτιτλα, αριθμημένα σονέτα του Σαίξπηρ και στα ελληνικά και στα αγγλικά. Η πολύ όμορφη μετάφραση της Λένιας Ζαφειροπούλου δίνει στα σονέτα αυτόν τον γρήγορο ρυθμό που έχουν και στο πρωτότυπο αλλά και μας κατατοπίζει σε μία πλούσια εισαγωγή για όλα όσα μας ενδιαφέρουν.

Η μεταφράστρια γράφει στην εισαγωγή του βιβλίου μια πολύ κατατοπιστική περιγραφή του τι πρόκειται να διαβάσουμε:

«Πριν ακόμη πλησιάσεις τα σονέτα, έχεις ακούσει ότι κατέχουν ιδιαίτερη θέση μέσα στο σαιξπηρικό οικοδόμημα. Τα σονέτα είναι σου λένε ερωτική αυτοβιογραφία, ο δεσμός μ’ έναν ωραίο νέο, η σχέση με κάποια μαύρη κυρία. Είναι μια περιστρεφόμενη πόρτα που σε οδηγεί σε ενδότερα διαμερίσματα, ίσως και στην κρεβατοκάμαρα του ποιητή.

Φθάνεις, λοιπόν, σ’ αυτήν την πόρτα και απλώνεις το χέρι να την περιστρέψεις και να βρεθείς εκεί που σου υποσχέθηκαν. Και τότε βλέπεις ότι δεν πρόκειται καθόλου για πόρτα. Αυτό που μάταια περιστρέφεις είναι ένας κύλινδρος που σε εμποδίζει να μπεις στο δωμάτιο του ποιητή. Είναι φανερό: τα σονέτα σε δελεάζουν με αποκαλύψεις και περιπαίζουν την περιέργειά σου. Από την άλλη μεριά του τοίχου ακούς τη φωνή του ποιητή: κάποιον προτρέπει, κάποιον επιτιμά, κάποιον ικετεύει, κάποιον υμνεί. Να’ ναι κι άλλοι μαζί του; Ανώφελη η περιέργεια. Ποτέ δεν θα το μάθεις αυτό. Ποτέ δεν θα δεις ούτε το πρόσωπο του ποιητή ούτε τους φίλους του – αν υπάρχουν. Θα φύγεις όμως χορτάτος από τέχνη. Και πεινασμένος από περιέργεια».

Εδώ μια μικρή γεύση από τα Σονέτα του William Shakespeare:

Σονέτο 18
Να σε συγκρίνω με μια μέρα του καλοκαιριού;
Είσαι γλυκύτερος εσύ και πιο ισορροπημένος.
Ταράζουν άνεμοι σφοδροί τα ανθύλλια του Μαγιού·
Μικρή είν’ του θέρους η ζωή κι ο χρόνος μετρημένος.
Είναι φορές που τ’ ουρανού άγριο το μάτι καίει,
Άλλοτε η λάμψη του η χρυσή σβήνει απ’ τα μάγουλά του·
Κι όπως τυχαία κι άστατα πάντοτε η φύση ρέει,
Εκπίπτει καθετί όμορφο από την ομορφιά του.
Αλλά το αιώνιο θέρος σου ποτέ δε θα ξεφτίσει,
Την κατοχή του κάλλους σου ποτέ σου δε θα χάσεις.
Ο Χάρος δε θα καυχηθεί στη σκιά του πως βαδίζεις,
Τον χρόνο μες σ’ αιώνιες γραμμές θα ξεπεράσεις.
Όσο μπορεί μάτι να δει και άνθρωπος να νιώσει,
Τόσο θα ζει και τούτο εδώ, ζωή για να σου δώσει.

Σονέτο 27
Τρέχω για το κρεβάτι μου. Ο κόπος με τσακίζει·
Γλυκιά ζητάει ανάπαυση το εξαντλημένο σώμα·
Μα ευθύς μες στο κεφάλι μου ένα ταξίδι αρχίζει,
Κι ενώ τα μέλη σχόλασαν, ο νους δουλεύει ακόμα.
Γιατί ευθύς οι σκέψεις μου ζητούν μακριά να φύγουν
Ένα προσκύνημα προς σε με ζήλο ν’ αρχινήσουν·
Τα μάτια που έγερναν διάπλατα μου ανοίγουν
Και τα σκοτάδια των τυφλών τους λένε ν’ ατενίσουν.
Και της ψυχής μου η όραση, στης φαντασίας τα δίχτυα,
Στο βλέμμα μου τ’ αόμματο τη σκιά σου παρουσιάζει:
Πώς κρέμεται σαν κόσμημα μες στην απαίσια νύχτα!
Η μαύρη μοιάζει καλλονή, η γριά της όψη ακμάζει.
Τρέχει το σώμα το πρωί, τη νύχτα η φαντασία:
Για χάρη σου, για χάρη μου δεν βρίσκουν ησυχία.

Σονέτο 116
Τον γάμο των πιστών ψυχών αιτία μη μου δώσεις
Να εμποδίσω: Η αγάπη δεν ήταν αγάπη
Αν έσπευσε ν’ αλλοιωθεί στις πρώτες αλλοιώσεις,
Ή αν με την πρώτη εκτροπή αμέσως εξετράπη.
Ω, όχι! σημάδι στη στεριά είναι που δεν κουνιέται·
Ακράδαντη κι ακλόνητη την τρικυμία ατενίζει·
Είν’ άστρο για την κάθε βάρκα που περιπλανιέται·
Όλοι γνωρίζουν το ύψος της, αλλ’ όχι πόσο αξίζει.
Ο έρως δεν είν’ τρελός του Χρόνου: μες στην επήρεια ας λειώνουν
Του στρογγυλού του δρεπανιού τα μάγουλα, τα χείλη.
Τον έρωτα ώρες και βδομάδες δεν τον αλλοιώνουν·
Θ’ αντέξει μέχρι το στερνό του κόσμου μας το δείλι.
Αν είναι πλάνη όλ’ αυτά και κάποιος τ’ αποδείξει,
Ποτέ δεν έγραψα κι ουδείς έχει ποτέ αγαπήσει.

Σονέτο 147
Η αγάπη μου σαν πυρετός είναι που όλο ποθεί
Αυτό που την αρρώστια της θάλπει και παρατείνει,
Τροφοδοτώντας το κακό μ’ ό,τι το διατηρεί,
Και την στρεβλή μου όρεξη που μια ζητά μια φθίνει.
Κι ο νους μου, του έρωτα γιατρός, φρικτά εξοργισμένος
Που δεν τηρώ τις συνταγές, μακριά μου έχει τρέξει.
Κι εγώ το παραδέχομαι πλέον απελπισμένος:
Χάρος ο πόθος· κι η ιατρική τον έχει απαγορεύσει.
Έτσι αφού ο Νους αδιαφορεί, ανίατος έχω γίνει,
Και σαν παράφρων μαίνομαι· ποτέ δεν ησυχάζω.
Σαν του τρελού είν’ τα λόγια μου, η σκέψη μου μ’ αφήνει·
Μακριά από την αλήθεια πλανιέται ό,τι εκφράζω.
Γιατί σ’ ορκίστηκα όμορφη, σε σκέφτηκα λαμπρή,
Και μαύρη είσαι σα κόλαση· σαν νύχτα σκοτεινή.

Τα Σονέτα του William Shakespeare (δίγλωσση έκδοση) κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Gutenberg σε μετάφραση της Λένιας Ζαφειροπούλου.

O Αμερικανο- Καναδός τραγουδιστής και συνθέτης Rufus Wainwright στον τελευταίο του δίσκο με τίτλο:«Take All My Loves: 9 Shakespeare Sonnets» (2016), τραγουδάει (σε συνεργασία με άλλους καλλιτέχνες) τα Σονέτα του Σαίξπηρ.

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του κειμένου ή μέρους αυτού από άλλο site/blog χωρίς την έγγραφη άδεια του loukini.gr (Λουκία Μητσάκου)